Yüzyıllarca fişek
karışımında oksijen verici madde olarak
güherçile(potasyum nitrat) kullanıldı. Bu tuz bütün
doğu ülkelerinde bulunduğu için fişkeçilik doğuda
özellikle Çin'de gelişmiş ve güherçile kükürt
odunkömürü karışımından hazırlanan ilk fişekler
burada yapılmıştır. Aynı maddelerin karışımı olan
barutun daha doğrusu kara barutun Avrupa'da
tanınması ve ateşli silah mermilerinde patlayıcı
olarak kullanılması ancak 14. yüzyıla rastlar. Oysa
bu tarihten çok önceleri Çin'de barut doldurulmuş
havai fişekler savaş ve gösteri amacıyla
kullanılıyordu.
Avrupalılar havai fişek yapmayı Çin'lilerden
öğrendiler ve 13. yüzyıl boyunca fişekçilik önce
İtalya'da sonra Fransa'da ve bütün diğer Avrupa
ülkelerinde hızla gelişti. Başlangıçta yalnızca
dinsel festivallerde düzenlenen havai fişek
gösterileri 18. yüzyılda büyük Avrupa kentlerinde
çok ilgi çeken gösteriler haline geldi. Sonuçları
hemen her ülkede ulusal kutlamaların ayrılmaz
parçası olan bu gösterileri genellikle uzmanlar
yönetirdi.
19. yüzyılın başlarına kadar havai fişek yalnızca
bildiğimiz sarı alev renginde ışıklarını saçardı.
18. yüzyılda potasyum nitratın kimyasal bileşimle
elde edilmesi renkli fişeklerin yapılmasına olanak
hazırladı. Çünkü potasyum kloratlı karışım yeterince
açığa çıkaracak biçimde yandığında bu karışıma
katılan çeşitli metaller gaz haline gelerek alevi
renklendirebiliyordu. böylece baryum tuzlarıyla
yeşil stronisyunla kırmız sodyumla da sarı
kıvılcımlar saçan havai fişekler yapıldı. Bakır ise
potasyum nitratın yanmasıyla açığa çıkan klor
gazının etkisiyle mavi renk verir.
Havai fişeklerin bir bölümü renk renk alevler ve
yıldızlar saçarak yanar; bunların kovanları incedir
ve içindeki patlayıcı karışım tükenene kadar yanmayı
sürdürür. Kıvılcımlar saçarak havaya fırlayacak
biçimde yapılan ikinci tip havai fişeklerin kovanı
ise yanmayacak kadar kalın ve sağlamdır. Bunlar
kovanın içindeki yanma sonucunda açığa çıkan
gazların basıncıyla havaya fırlar ve karışımın tam
olarak yanmamış parçacıklarını bir kıvılcım yağmuru
gibi dört bir yana saçarak görkemli görüntüler
oluştururlar. Bu patlamalı kıvılcım yağmurunu
yaratmak için kovana genellikle demir ve çelik
parçaları kandil isi ya da bol miktarda odunkömürü
koyulur.
Havai fişekler fabrikalarının patlaması çok ciddi
sıkıntılara yol açabileceği gibi bir çok ülkede
çocukların roket ya da maytap biçimindeki
fişeklerden zarar görmelerini önlemek üzere satışı
yasaklanmıştır ve havai fişek gösterileri uzmanların
denetimi altında düzenlenmesi gerekir. Günümüzde ise
bu kurallar hiçe sayılarak önüne gelenin atış
yapması kötü olayların yaşanmasına neden olmaktadır.
Kaynak: www.tekplatform.com
Bir söz: Acaba dünyada başkalrının tecrübelerinden istifade edecek
kadar akıllı bir insan var mıdır? (Voltaire) |